Omega 3 là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

Giới thiệu chung về Omega‑3

Omega‑3 là nhóm axit béo không no đa nối đôi thiết yếu, cơ thể không tự tổng hợp được mà phải bổ sung qua thức ăn. Vai trò sinh học chủ yếu liên quan đến chức năng màng tế bào, điều hòa viêm, phát triển thần kinh và thị giác.

Ba dạng chính của Omega‑3 bao gồm ALA (α‑linolenic acid), EPA (eicosapentaenoic acid) và DHA (docosahexaenoic acid). Trong đó, ALA là tiền chất, chủ yếu từ nguồn thực vật, còn EPA và DHA thường có ở động vật biển.

Cấu trúc hóa học và phân loại

Cấu trúc Omega‑3 đặc trưng bởi liên kết đôi đầu tiên xuất hiện tại nguyên tử carbon thứ ba tính từ nhóm methyl (–CH₃) ở cuối mạch hidrocarbon. Độ dài mạch carbon và số lượng liên kết đôi phân định từng loại:

Loại	Số nguyên tử C	Liên kết đôi	Công thức phân tử
ALA	18	3	$C_{18}H_{30}O_{2}$
EPA	20	5	$C_{20}H_{30}O_{2}$
DHA	22	6	$C_{22}H_{32}O_{2}$

Đặc điểm mạch dài và nhiều liên kết đôi khiến Omega‑3 dẻo, dễ linh động trong màng tế bào, ảnh hưởng đến độ nhớt và hoạt tính của các protein kênh ion.

Phân loại theo nguồn gốc:

• Omega‑3 thuần thực vật: chủ yếu ALA trong hạt lanh, hạt chia, quả óc chó.
• Omega‑3 thuần động vật: EPA, DHA từ cá biển, dầu cá và tảo.

Nguồn thực phẩm chính

ALA có nhiều trong các loại hạt và dầu thực vật:

• Dầu hạt lanh (khoảng 55% ALA)
• Dầu hạt chia (khoảng 64% ALA)
• Quả óc chó (khoảng 9% ALA theo trọng lượng)

EPA và DHA tập trung ở động vật biển có khả năng tổng hợp trực tiếp hoặc từ tảo biển:

• Cá hồi nuôi và tự nhiên (khoảng 1,2–1,8 g EPA+DHA/100 g thịt)
• Cá thu và cá mòi (khoảng 0,9–1,2 g/100 g)
• Dầu gan cá tuyết (Supplement dạng viên nang)

Sinh khả dụng và chuyển hóa

ALA chuyển hóa trong cơ thể thành EPA và DHA với tỷ lệ rất thấp, thường chỉ <1–10% tùy cơ địa. Do đó, nguồn trực tiếp EPA và DHA từ thủy sản hoặc dạng bổ sung có hiệu quả cao hơn cho nhu cầu sinh lý.

Yếu tố ảnh hưởng đến hấp thu bao gồm:

1. Dạng hóa học: triglyceride, ethyl ester hay phospholipid.
2. Sự có mặt của chất béo khác trong bữa ăn tăng hấp thu.
3. Tình trạng sức khỏe đường tiêu hóa (ví dụ giảm hấp thu mỡ ở người bệnh gan mật).

Bảng so sánh sinh khả dụng trung bình của các dạng Omega‑3 phổ biến:

Dạng	Sinh khả dụng (%)
Triglyceride tự nhiên	70–90
Ethyl ester	40–60
Phospholipid (krill oil)	+ 10–15 so với triglyceride

Công dụng đối với sức khỏe tim mạch

Omega‑3, đặc biệt EPA và DHA, có tác dụng giảm nồng độ triglyceride trong máu bằng cách ức chế tổng hợp triglyceride tại gan và tăng thoái hóa acid béo. Nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy bổ sung 2–4 g EPA+DHA mỗi ngày giúp giảm từ 20–30% triglyceride máu.

Các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng cũng ghi nhận giảm nhẹ huyết áp tâm thu 2–4 mmHg và huyết áp tâm trương 1–2 mmHg ở bệnh nhân tăng huyết áp nhẹ. Hiệu quả này nhờ cơ chế giãn mạch và điều hòa phản ứng viêm mạn tính thành mạch (ESC Guidelines).

• Giảm triglyceride, ổn định lipid máu.
• Ổn định nhịp tim, giảm nguy cơ loạn nhịp.
• Giảm viêm thành mạch, ngăn hình thành mảng xơ vữa.

Cơ chế tác dụng sinh học

Omega‑3 tham gia điều hòa sinh tổng hợp eicosanoid – nhóm chất dẫn truyền sinh học từ acid arachidonic. EPA cạnh tranh vị trí với acid arachidonic trên enzyme cyclooxygenase và lipoxygenase, tạo ra eicosanoid ít hoạt tính viêm hơn.

DHA và EPA còn đóng vai trò nền tảng cho tổng hợp resolvin, protectin và maresin – các phân tử chuyên giải viêm, hỗ trợ chuyển giai đoạn viêm cấp sang tái tạo mô. Cơ chế này giảm tổn thương thành mạch và mô tim (NCBI PMC).

Liều lượng khuyến nghị

Theo WHO, người lớn khỏe mạnh nên tiêu thụ 250–500 mg EPA+DHA/ngày để duy trì chức năng tim mạch và não bộ. Viện Dinh dưỡng Quốc gia Hoa Kỳ (NIH ODS) khuyến nghị bổ sung thêm 1 g/ngày EPA+DHA cho người có bệnh tim mạch đã được chẩn đoán (NIH ODS).

Liều ALA khuyến nghị khoảng 1,1–1,6 g/ngày tùy giới tính, từ nguồn thực vật như dầu hạt lanh và hạt chia. Việc điều chỉnh liều cần dựa vào tổng lượng EPA+DHA hấp thu từ thực phẩm và dạng bổ sung.

Đối tượng	ALA (g/ngày)	EPA+DHA (mg/ngày)
Nam giới	1,6	250–500
Nữ giới	1,1	250–500
Bệnh nhân tim mạch	1,1–1,6	1 000

An toàn và tác dụng phụ

Bổ sung Omega‑3 ở liều khuyến nghị nói chung an toàn, ít tác dụng phụ nghiêm trọng. Tác dụng phụ thường gặp bao gồm ợ nóng, đầy hơi và tiêu chảy nhẹ. Các triệu chứng này thường giảm khi chia nhỏ liều hoặc uống cùng bữa ăn.

Liều cao (>3 g/ngày EPA+DHA) có thể kéo dài thời gian chảy máu do ức chế kết tập tiểu cầu. Người đang dùng thuốc kháng đông (warfarin, heparin) cần thận trọng và theo dõi thông số đông máu thường xuyên (Mayo Clinic).

Tương tác dược lý

Omega‑3 có thể tăng cường tác dụng của thuốc kháng đông và kháng kết tập tiểu cầu, làm tăng nguy cơ xuất huyết. Cần hiệu chỉnh liều warfarin dựa trên chỉ số INR nếu dùng đồng thời.

Không nên dùng chung Omega‑3 liều cao với thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) để tránh chảy máu tiêu hóa. Tốt nhất nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi kết hợp.

Hướng nghiên cứu tương lai

Các hướng nghiên cứu đang được quan tâm gồm:

• Nghiên cứu tác dụng Omega‑3 lên ung thư: vai trò chống tăng sinh và điều hòa miễn dịch.
• Ứng dụng Gene Nutrition để cá nhân hóa liều Omega‑3 dựa trên gen chuyển hóa lipid.
• Phát triển dạng bào chế mới (nanoemulsion, phospholipid) nâng cao sinh khả dụng và ổn định.
• Khảo sát ảnh hưởng phối hợp Omega‑3 với các dưỡng chất khác (vitamin D, polyphenol) lên viêm mạn tính và lão hóa.

Hợp tác đa ngành giữa dinh dưỡng, dược lý và công nghệ sinh học dự báo mở ra tiềm năng tối ưu hóa công dụng và an toàn của Omega‑3.

Tài liệu tham khảo

• NIH ODS. Omega‑3 Fatty Acids Fact Sheet for Health Professionals. 2024.
• Harvard T.H. Chan. Omega‑3 Fatty Acids. 2025.
• European Society of Cardiology. 2024 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention. 2024.
• Mayo Clinic. Omega‑3 Fatty Acids. 2023.
• Calder PC. Marine omega‑3 fatty acids and inflammatory processes. BBA. 2015;1851(4):469–484.